Báo cáo của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá IX đã nêu rõ “... chuyển dần mô hình giáo dục hiện nay sang mô hình giáo dục mở – mô hình xã hội học tập với hệ thống học tập suốt đời, đào tạo liên tục, liên thông giữa các bậc học, ngành học. Phát triển hệ thống hướng nghiệp, dạy nghề... Nhà nước tăng đầu tư tập trung cho các mục tiêu ưu tiên, các chương trình quốc gia phát triển giáo dục, đào tạo...” đã chứng tỏ sự quan tâm, chỉ đạo sát sao của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước đối với giáo dục đào tạo nói chung, hoạt động dạy nghề nói riêng.
Tuy nhiên, việc cần phải có giải pháp hỗ trợ cho người học nghề nhận thức được vấn đề nghề nghiệp cũng như việc lựa chọn nghề phù hợp với năng lực bản thân là rất quan trọng để học có nghề nghiệp ổn định, có cơ hội tìm việc làm, phát triển sản xuất giảm thiểu tỷ lệ lao động thất nghiệp, tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, đó là vai trò của hướng nghiệp.
Vậy hướng nghiệp là gì?
Trong tâm lý học thì hướng nghiệp được coi là một quá trình chuẩn bị cho thế hệ trẻ sẵn sàng tâm lý đi vào lao động nghề nghiệp. Sự sẵn sàng tâm lý đó chính là tâm thế lao động – một trạng thái tâm lý tích cực trước hoạt động lao động.
Những nhà giáo dục hiểu hướng nghiệp như một hệ thống tác động giúp thế hệ trẻ có cơ sở khoa học trong việc chọn nghề phù hợp với những yêu cầu của sự phân công lao động xã hội, có tính đến hứng thú và năng lực của từng cá nhân.
Xét trên bình diện khoa học lao động, hướng nghiệp là sự xác định tính phù hợp của từng con người cụ thể trên cơ sở xác định sự tương thích giữa những đặc điểm tâm - sinh lý của họ với những yêu cầu của một nghề nào đó đối với người lao động.
Về phương diện kinh tế học, hướng nghiệp được hiểu là hệ thống những biện pháp dẫn dắt, tổ chức cho người học lựa chọn nghề để họ đi vào lao động nghề nghiệp nhằm sử dụng hợp lý tiềm năng lao động trẻ tuổi của đất nước. Hướng nghiệp góp phần tích cực vào quá trình phấn đấu nâng cao năng suất lao động.
Trên bình diện vĩ mô toàn xã hội, hướng nghiệp góp phần phân bố hợp lý và sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực, vốn quý cho sự phát triển kinh tế – xã hội, mang lại phồn vinh cho đất nước. Do vậy, hướng nghiệp có một ý nghĩa to lớn, một khởi đầu quan trọng cho quá trình phát triển lực lượng sản xuất của mỗi quốc gia và ai cũng hiểu.
Hướng nghiệp góp phần thực hiện nguyên lý và mục tiêu giáo dục
Hướng nghiệp là một bộ phận không thể thiếu trong nhà trường. Hướng nghiệp là biện pháp thực hiện nguyên lý giáo dục: Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, nhà trường gắn liền với xã hội. Trong giáo dục hướng nghiệp, học sinh được tìm hiểu về vấn đề nghề nghiệp, có cơ hội tiếp cận, thử sức với nghề, đồng thời được thực hành lao động nghề nghiệp để kiểm chứng nguyện vọng và sở thích cá nhân cũng như củng cố những lý luận khoa học đã được học. Nhờ đó có thể nâng cao chất lượng giáo dục, làm cho nhà trường gắn liền với thực tế xã hội.
Hướng nghiệp góp phần thực hiện phân luồng học sinh, chuẩn bị cho một bộ phận học sinh có được một số kỹ năng cơ bản để có thể tham gia lao động sản xuất khi chưa có điều kiện học tiếp.
Hướng nghiệp là bước khởi đầu quan trọng cho sự phát triển nguồn nhân lực.
Hướng nghiệp là hệ thống những biện pháp dựa trên cơ sở tâm lý học, giáo dục học, xã hội học và nhiều khoa học khác để giúp cho học sinh chọn nghề phù hợp với nhu cầu xã hội, đồng thời thoả mãn tối đa nguyện vọng, thích hợp với năng lực, sở trường và điều kiện tâm sinh lý cá nhân cũng như điều kiện gia đình để người học có thể phát triển đến đỉnh cao nghề nghiệp, cống hiến cho xã hội, tạo lập cuộc sống tốt đẹp cho bản thân.
Hướng nghiệp tác động trực tiếp đến tình trạng thất nghiệp và năng suất lao động xã hội. Thực hiện tốt công tác hướng nghiệp sẽ tạo được nguồn lao động ổn định với trình độ đáp ứng nhu cầu xã hội. Hướng nghiệp là:
Giúp học sinh tìm hiểu về thế giới nghề nghiệp
Thế giới nghề nghiệp rất đa dạng, có hàng ngàn nghề trong xã hội và hàng trăm nghề đang đào tạo. Có thể cung cấp các thông tin về thế giới nghề nghiệp cho học sinh:
- Danh mục nghề đào tạo;Hướng nghiệp trong trường trung học cơ sởMục đích của hướng nghiệp cho học sinh trung học cơ sở là phát triển nhu cầu lao động học tập và lao động hữu ích, làm quen với nội dung cơ bản của một số ngành, nghề gần gũi với môi trường sống, thông qua đó tạo hứng thú và có tính định hướng ban đầu đối với nghề nghiệp tương lai.
- Đặc điểm của các nghề, những yêu cầu của nghề đối với người lao động thông qua bản mô tả nghề hoặc tham quan thực tế các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp kinh doanh.
Giúp học sinh hiểu được mình là ai
Giúp học sinh xác định đặc điểm tâm sinh lý, năng lực, sở trường, nguyện vọng, hoàn cảnh gia đình... Đây là cơ sở để học sinh không mơ hồ, cảm tính trong chọn nghề.
Để thực hiện được việc này, cần giúp học sinh hiểu về hứng thú nghề nghiệp, hoàn cảnh và truyền thống gia đình. Có thể tiến hành các trắc nghiệm về khí chất, năng lực tư duy, trí nhớ, khả năng tư duy trừu tượng, sự tập trung chú ý, sức bền bỉ, dẻo dai, tính cần cù, khả năng giao tiếp...
Giúp học sinh tìm hiểu nhu cầu thị trường lao động
Để có cơ hội tìm việc làm, tự tạo việc làm cho bản thân, gia đình và xã hội, học sinh cần hiểu và chọn nghề học phù hợp với khả năng và nhu cầu xã hội.
Tư vấn cho học sinh chọn nghề
Trên cơ sở những hiểu biết về cá nhân học sinh và thế giới nghề nghiệp, về nhu cầu và đòi hỏi của xã hội, hướng nghiệp sẽ thực hiện chức năng tư vấn nghề nghiệp cho học sinh để họ có thể chọn được nghề phù hợp.
Hướng nghiệp có các hình thức cơ bản sau:
- Hướng nghiệp qua dạy – học và môn khoa học cơ bản.
- Hướng nghiệp qua dạy – học các môn khoa học công nghệ, học nghề và lao động sản xuất.
- Hướng nghiệp qua việc tổ chức các buổi sinh hoạt hướng nghiệp.
- Hướng nghiệp qua các hoạt động tham quan ngoại khoá, các phương tiện thông tin đại chúng, gia đình và các tổ chức xã hội.
- Tư vấn chọn nghề cho học sinh.
Vài nét về thực trạng hướng nghiệp ở nước ta
Cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức nghề nghiệp cụ thể, giúp phát triển tri thức về tâm sinh lý và năng lực bản thân để có cơ sở tư vấn lựa chọn nghề học.
Học sinh trung học phổ thông có khái niệm tương đối rõ nét về một số dạng lao động nghề nghiệp thông qua hoạt động thực tế lao động giản đơn, lao động nghề nghiệp cùng với người lớn và các hoạt động trong quá trình tiếp nhận thông tin khi giao tiếp xã hội.
Cần giáo dục ý thức lựa chọn nghề đúng đắn cho học sinh đồng thời giúp các em có định hướng nghề nghiệp tươnglai, chuẩn bị các yếu tố cần rèn luyện đối với yêu cầu của nghề dự định sẽ chọn. Chính vì vậy, trong giai đoạn này, hướng nghiệp giúp học sinh hình thành về chất khả năng nhận thức nghề nghiệp và mối quan hệ khăng khít giữa nhu cầu xã hội với tiềm năng phát triển bản thân.
Hướng nghiệp trong trường trung học phổ thông
Giai đoạn này, học sinh ý thức mình là chủ thể của sự lựa chọn nghề nghiệp, có định hướng đúng đắn khi chọn nghề dựa trên hiểu biết về nghề nghiệp, nhu cầu thị trường lao động và năng lực, sở trường bản thân.
Học sinh trung học phổ thông qua quá trình tích luỹ kinh nghiệm đã hình thành nên cơ sở xác đáng về kiến thức và kỹ năng, đặc biệt là sự trưởng thành đáng kể về nhận thức bản thân, thử thách lao động nghề nghiệp. Trên cơ sở đó, hướng nghiệp không những nâng cao nhận thức và sự hiểu biết kỹ càng hơn về nghề nghiệp mà còn tạo ra những điều kiện thực tế đưa các em vào hoạt động trong thế giới nghề nghiệp, tạo ra sự thích ứng ở mức độ nhất định với nghề hoặc lĩnh vực lao động.
Hướng nghiệp trong cơ sở dạy nghề
Với những kiến thức đã được học trong trường phổ thông, học sinh đã khẳng định được cho mình con đường lập nghiệp, tuy nhiên vẫn chưa đủ hiểu biết và chưa có nhiều cơ hội để thử sức với nghề đã chọn. Khi đó, chính tại các cơ sở dạy nghề, họ có cơ hội tìm hiểu sâu hơn về nghề, thử sức với nghề và khẳng định tính đúng đắn của việc chọn nghề.
Hướng nghiệp trong các cơ sở dạy nghề chủ yếu tập trung giúp các em tìm hiểu sâu về nghề, giáo dục lòng yêu nghề, tạo điều kiện để các em nhanh chóng thích ứng với nghề, hào hứng trong quá trình học nghề và an tâm với nghề đã chọn.
Để hướng nghiệp trong các cơ sở dạy nghề đạt hiệu quả cao, theo chúng tôi cần thực hiện tốt một số giải pháp sau đây:
Một là, nâng cao nhận thức của cán bộ, giáo viên trường dạy nghề về ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác hướng nghiệpHiện nay, bộ phận cán bộ, giáo viên tại các cơ sở dạy nghề chưa thực sự quan tâm đến công tác hướng nghiệp. Bản thân học sinh cũng chưa nhận thức được việc lựa chọn nghề đúng đắn có ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực nghề nghiệp tương lai. Các cơ sở dạy nghề chưa thấy hết được tác động của hướng nghiệp đến việc nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo của mình. Các cơ sở dạy nghề đã được trao quyền chủ động trong tuyển sinh, nếu không thực hiện tốt công tác hướng nghiệp học nghề sẽ gặp nhiều khó khăn trong tuyển sinh, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của cơ sở.
Hành động đúng phải bắt đầu từ nhận thức đúng, bởi vậy, nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ, giáo viên cơ sở dạy nghề về ý nghĩa và tầm quan trọng của công tác hướng nghiệp là một giải pháp hết sức cần thiết, giúp họ tích cực và chủ động trong hướng nghiệp cho học sinh.
Hai là, thành lập tổ chức về công tác hướng nghiệp ở cơ sở dạy nghề
Để công tác hướng nghiệp cho học sinh được thực hiện có tổ chức, nề nếp, không tuỳ tiện đồng thời nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác hướng nghiệp cần phải hình thành tổ chuyên trách về hướng nghiệp trong trường dạy nghề. Lựa chọn những cán bộ có năng lực, lòng nhiệt tình và hứng thú với công tác hướng nghiệp. Có cơ cấu hợp lý và cơ chế hoạt động rõ ràng, minh bạch, phối hợp tốt với các tổ chức khác trong cơ sở để đảm bảo hiệu quả của công tác hướng nghiệp.
Ba là, thiết lập mối quan hệ giữa cơ sở dạy nghề với trường phổ thông. Tạo ra mối liên hệ chặt chẽ giữa cơ sở dạy nghề và trường phổ thông, có kế hoạch công tác rõ ràng về nội dung hợp tác, thời gian thực hiện và trách nhiệm của mỗi bên nhằm nâng cao hiệu quả hướng nghiệp cho học sinh. Nội dung hợp tác có thể bao gồm: giới thiệu ngành nghề đào tạo, dạy nghề hướng nghiệp, sinh hoạt ngoại khoá hay tư vấn nghề nghiệp tại trường phổ thông...
Sự tham gia của cơ sở dạy nghề đối với công tác hướng nghiệp trong trường phổ thông là sự bổ sung quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp. Không chỉ có lợi cho trường phổ thông mà còn là cầu nối cơ sở dạy nghề với học sinh, tạo đà phát triển cho cơ sở dạy nghề về lâu dài.
Hướng nghiệp là khâu rất quan trọng trong việc quyết định nghề nghiệp của mỗi người, góp phần sử dụng và phát triển nguồn nhân lực hợp lý, phục vụ các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội. Nâng cao hiệu quả công tác hướng nghiệp là thiết thực nâng cao hiệu quả và chất lượng đào tạo trong các trường dạy nghề, giúp người học lựa chọn đúng nghề nghiệp, đó chính là tiền đề cho sự phát triển bền vững của toàn xã hội.
Thứ Tư, 17 tháng 4, 2013
Một số giải pháp nâng cao hiệu quả hướng nghiệp trong cơ sở dạy nghề
GS.TS. Cao Văn Sâm
http://tcdn.gov.vn/
